Żukowo

18.03.201500:00

SOŁECTWO ŻUKOWO

ŻUKOWO (niem. Suckow, Sukow)

Sołtys: Teresa Szymborska

Liczba ludności – 356 osób

Powierzchnia – 907 ha

 

Lokalizacja

Żukowo jest wsią sołecką leżącą na południowo-wschodnim krańcu Gminy Sławno, oddaloną o ok.11 km od Sławna. Sąsiednie miejscowości to: Łętowo, Janiewice, Brzeście, Gwiazdowo. Wieś położona jest w dolinie niewielkiego cieku (dopływ Wieprzy), wypływającego z jez. Łętowskiego, położonego na południowy-wschód od zabudowy wsi. Najbliższa okolica ma charakter rolniczy, a zwarty kompleks leśny rozciąga się na północ od wsi.

 

Historia

Żukowo z uwagi na jeden z najstarszych typów rozplanowania przestrzennego (placowy) zalicza się do najstarszych wsi regionu. Można przypuszczać, że powstała już na przełomie XII/XIII w., aczkolwiek pierwsza wzmianka pochodzi z 1363 r., kiedy to „Dubbeslao de Zukowe” podpisał jako mieszczanin sławieński umowę miasta z kołobrzeskimi mieszczanami. W okresie tym przypuszczalnie Żukowo stanowiło lenno rodziny von Massow, w tym okresie istniał już kościół we wsi.

Następnie majętności nabyli von Podewils-Krangen, utrzymujący bądź jedność lenna, bądź przydzielając Żukowo jednemu z członków rodziny. Przypuszczalnie na przełomie XVII/XVIII w. wybudowano nowy pałac właścicieli – z dwoma skrzydłami i grodem.

W 1780 r. Żukowo było jedną z największych wsi regionu z folwarkiem, młynem, tartakiem i kaznodzieją.

W grudniu 1931 r. Książęta Hohenzollern-Sigmaringen sprzedali podupadające dobra berlińskiemu towarzystwu osadniczemu „Pommersche Siedlungsgesellschaft”, które przeprowadziło największą na tym obszarze akcję osadniczą. Udział Żukowa wyniósł 778 ha. Doszło tym samym do parcelacji i podziału majątku, w którego zabudowaniach powstało kilka gospodarstw chłopskich, a na potrzeby mieszkalne zaadaptowano m.in. obiekty inwentarskie. Lasy pozostały nadal w rękach Hohenzollernów.

W 1939 r. w Żukowie mieszkały 674 osoby. W tym okresie we wsi funkcjonowały zakłady rzemieślnicze, piekarnia, gospoda, handel towarami kolonialnymi, gabinet dentystyczny, poczta, kasa oszczędnościowa, leśniczówka, izba porodowa, a od 1932 r. folwarczna gorzelnia została przekształcona w spółdzielczą.

W marcu 1945 r. wieś została zajęta przez Rosjan, a w dawnym folwarku ustanowiono zarząd wojskowy. Następnie w roku 1950 przekazano go administracji polskiej. Teren majątku podzielono między nowo przybyłych osadników, a następnie skolektywizowano. Od 1956 r. funkcjonowała tu Spółdzielnia Rolnicza. Po 1956 r. majątek ponownie podzielono. Obecnie należy do rolników indywidualnych.

 

Wieś współczesna

Historycznie ukształtowany układ przestrzenny Żukowa uległ od lat 30-tych XX w. (parcelacja majątku) stopniowemu przekształceniu, szczególnie w obrębie pierwotnego układu placowego. Dominantę układu stanowi posadowiony na znacznym wyniesieniu terenu kościół z otaczającą go historyczną i współczesną nekropolią (dla jej ochrony wyznaczono strefę „A” ochrony konserwatorskiej, a dla cmentarza strefę „K”). W samym centrum pierwotnego placu ulokowano maszt telefonii komórkowej, pełniący rolę dominaty wysokościowej.

Żukowo jest to obecnie wielodrożnicą z dominującym układem rozplanowanym na osi N-S. Część południową układu zajmują pozostałości po dawnym zespole folwarcznym, a część północną, rozmieszczoną wzdłuż 2 dróg o przebiegu widlicowym wypełnia zabudowa pofolwarczna (kolonia mieszkalna) oraz kolonizacyjna z lat 30-tych XX w.

Z uwagi na znaczne przekształcenia układu ruralistycznego, ubytki w historycznej zabudowie, nowe nawarstwienia kubaturowe, odstąpiono od wyznaczenia strefy ochrony konserwatorskiej układu.

 

Zabudowa

• Zabudowa zagrodowa w obrębie Żukowa reprezentowana jest praktycznie przez obiekty powstałe w wyniku akcji osiedleńczej, po parcelacji majątku w 1931 r., w których szczytem do drogi lokowano obiekt mieszkalno-inwentarski, w głębi siedliska – szkieletową, odeskowaną stodołę, a drugi obiekt inwentarski wygradzał drugi bok podwórza. Po zagrodach pełno- lub średniorolnych pozostało kilka zaledwie obiektów mieszkalnych. Sporadycznie występują obiekty gospodarcze z częściowo zachowanymi elementami konstrukcji ryglowej.
• Zabudowa nierolnicza zlokalizowana jest głównie w obrębie układu widlicowego, z obiektami mieszkalnymi lokowanymi kalenicowo na froncie parceli i wielofunkcyjnymi budynkami gospodarczymi w głębi siedliska. Są to budynki murowane, wzniesione na pocz. XX w. w obrębie północnego rozwidlenia dróg.
• Zespół folwarczny, podwórze folwarczne – w wyniku licznych wyburzeń i przebudów pierwotna kompozycja przestrzenna obu podwórzy folwarcznych uległa zatarciu.
• Kolonia mieszkalna – obiekty mieszkalne nie tworzą tu zwartej zabudowy, występują na obszarze całego układu ruralistycznego, zróżnicowane chronologicznie i typologicznie.

 

Elementy funkcjonalne wsi

• Kościół parafialny wzniesiony przypuszczalnie w XV w., ceglany, wieżowy z częściowo zachowanym historycznym wyposażeniem. Wpisany do rejestru zabytków, podlega pełnej ochronie konserwatorskiej.
• Cmentarz przykościelny (nieczynny) z zachowanymi fragmentami nagrobków wraz z kościołem objęty strefą „A” ochrony konserwatorskiej.
• Cmentarz wiejski – poewangelicki (nieczynny) powstał w II poł. XIX w. z zachowaną kaplicą, murowaną, wzniesioną w latach 30-tych XX w. Znajduje się w ramach strefy „K” ochrony konserwatorskiej.
• Cmentarz wiejski (komunalny) – czynny, katolicki, objęty strefą „K” ochrony konserwatorskiej.

 

Przemysł, technika

• Budynek dawnego Nadleśnictwa – Żukowo nr 31, budynek mieszkalno-administracyjny, murowany, wzniesiony w 4 ćw. XIX w. Budynek inwentarski – murowany, stodoła – drewniana, odeskowana, chłodnia – niewielki murowany budynek z cegły ceramicznej 4 ćw. XIX w. Zagroda objęta strefą „B” ochrony konserwatorskiej.
• Mleczarnia – współczesny obiekt wzniesiony na miejscu dawnej rządówki.

 

Obiekty użyteczności publicznej

• Szkoła – obiekt zlokalizowany na północny-wschód od dawnego placu, wzniesiony na początku XX w., rozbudowany w 1932 r..
• Sklep (dawna remiza strażacka) – obiekt wtórnie zaadaptowany do funkcji usługowej. Budynek kamienno-ceglany, wzniesiony w 2 poł. XIX w.
• Remiza strażacka – współczesny obiekt za spinalnią, wzniesiony na miejscu folwarcznej gorzelni.
• Biblioteka (dawna poczta) – położona w południowo-wschodniej części dawnego układu placowego – ceglany budynek, wzniesiony na przełomie XIX/XX w. – ścianka kolankowa, drewniany ganek, wskazany do ochrony punktowej.
• Budynek dawnego ośrodka zdrowia posadowiony na północnym-zachodzie od dawnego placu, po wschodniej stronie drogi, murowany, wielobryłowy obiekt wzniesiony na pocz. XX w.

 

Zieleń komponowana, elementy krajobrazowe

• Park dworski
• Park leśny zlokalizowany ok. 1 km na południowy-zachód od wsi w dolinie cieku wodnego, powstał przypuszczalnie w XVIII w., obecnie w zasobach Nadleśnictwa Sławno.

 

Zagrożenia krajobrazu kulturowego

Układ ruralistyczny Żukowa ulegał stopniowym przekształceniom i degradacji, szczególnie od lat 30-tych XX w., od momentu parcelacji folwarku. Obecnie pierwotny układ placowy został zatarty. Nieodwracalnym przekształceniom uległ zespół folwarczno-rezydencyjno-parkowy, tracąc swoją pierwotną kompozycję oraz – w większości cenną – zabudowę. Nowe nawarstwienia kubaturowe spowodowały dodatkową destrukcję układu. Wyburzono pałac, gorzelnię, spichlerz. Tym samym uniemożliwia to zastosowanie strefy ochrony konserwatorskiej. Zabudowa wiejska podlega również procesowi dewaloryzacji w zakresie nowej kompozycji elewacji, powstają nowe obiekty kubaturowe, najczęściej nie nawiązujące do tradycyjnych wzorów zabudowy wiejskiej.