Kwasowo

03.08.200613:11

Kwasowo (niem. Quatzow)

Liczba ludności - 508

Powierzchnia – 1263 ha

 

1 Położenie

Kwasowo jest wsią sołecką położoną w południowej części gminy, oddaloną o 4,5 km od Sławna. Sąsednie miejscowości to: Pomiłowo, Bobrowiczki, Kosierzewo (gmina Malechowo). Wieś położona na Równinie Słupskiej, wzdłuż lokalnej drogi nr 207 ze Sławna do Polanowa.

2 Historia (pierwsza wzmianka w 1273r)

Kwasowo jest wsią średniowieczną o XIII-wiecznej metryce; po raz pierwszy wzmiankowaną w 22.11.1273r., w dokumencie lennym biskupa kamieńskiego jako lenno joanitów. W 1636 roku na południowym krańcu Kwasowa osiedlili się mieszkańcy zniszczonaj wsi Reddichow (leżącej między Kwasowem, a Bobrowicami). W tym samym roku całość Kwasowa nabył landrat Rüdigel Otto von Zitzewitz. Odziedziczył on również opuszczoną wieś Reddichow, która od 1406 roku była lennem klasztoru kartuzów w Marienkron.

Na przestrzeni następnych wieków właściciele Kwasowa zmieniali się często (m. in. v. Bieberstein, v. Grape, v. der Schulenburg). W latach 1732/33 po pożarze drewnianego kościoła ufundowana została przez ówczesnego właściciela von Biebersteina nowa murowana świątynia. W 2 połowie XVIII wieku majątek intensywnie się rozwijał. Powstały nowe folwarki : m. in. Dybowo.

W wyniku reform Steina – Hardenberga przeprowadzono separację gruntów oraz częściowe uwłaszczenie chłopów, co potwierdza mapa katastralna z 1823 roku. W 1819 roku majątek nabył porucznik Wilhelm von Michaelis, od tego momentu do 1945 roku dobra pozostałway w rękach tej rodziny.

W 1921 roku spłonęła większość zabudowy folwarcznej zabudowy mieszkalnej i jedno gospodarstwo chłopskie.

W 1939 roku oprócz majątku w Kwasowie było 10 gospodarstw o pow. 10 – 28 ha, 13 gospodarstw o powierzchni 5 – 10 ha i 24 do 5 ha. Do ajątku należały m. in.:

Folwark Dybowo

Leśnictwo Dybowo

Cegielnia Dammhof

3 Historyczna forma wsi

a) układ przestrzenny

 

• pierwotny – ulicowo – placowy (owalnica)

Według mapy katastralnej z 1823 roku Kwesowo charakteryzowało sie ulicowo – placowym układem ruralistycznym, rozplanowanym na osi NW-SE. We wschodniej częćsi posadowinoy był kościół stanowiący dominantę historyczno – wysokościową.

Północno – zachodnią część układu zajmowało założenie folwarczny – rezydencyjno – parkowe będące dominantą architektoniczno – przestrzenną.

• Lata 30 XX wieku – ulicowo – placowy z zespołem folwarcznym i wybudowaniami kolonijnymi.

Według mapy z lat 30 XX wieku Kwasowo charakteryzowało się układem ruralistycznym w wysokim stopniu analogicznym do wyżej opisanego z 1832 roku.

Główna droga wiejska (o przebiegu NW-SE) stanowiła oś kompozycyjną układu.

 

b) elementy funkcjonalne wsi

• Kościół, cmentarze

Kościół – zlokalizowany we wschodniej części historycznego nawsia, w Kwasowie wzmiankowany już w XV wieku, w 1732-33 na miejscu zniszczonego drewnianego wzniesiono nowy obiekt. Przypuszczalnie przy wcześniejszej świątyni istniał także cmaetarz.

Plebania – z gospodarstwem parafialnym zlokalizowana na południe od kościoła, uwidoczniona na materiale kartograficznym.

Cmentarz wiejski – zlokalizowany w znacznej odległości na południowy – wschód od wsi przy lokalnej drodze do Pomiłowa.

• Przemysł, technika

Kuźnia – potwierdzona w materiałach pisanych

• Obiekty użyteczności publicznej

Szkoła – budynak szkolny do 1927 roku w posiadaniu gminy kościelnej. Od 1938 roku przyłaczono rolniczą szkołę zawodową (wcześniej dokształcającą). Kompleks szkolny czytelny na mapie z 1935 roku.

 

4 Wieś współczesna

a) układ przestrzenny

• skupiony osiowy - ulicówka z częściowo zachowanym pierwotnym układem owalnicowym, zespołem folwarcznym i wybudowaniami

Współczesny układ przestrzenny Kwasowa w wysokim stopniu analogiczny do opisanego wyżej z lat 30 XX wieku. Jest to zwarta ulicówka rozplanowana na osi SW – NW z częściowo czytelnym fragmentem pierwotnego nawsia, zespołem folwarczno – rezydencyjno – parkowym zajmującym północno – zachodnią część układu ruralistycznego i wybudowaniami na południe od zwartej zabudowy wsi.

Dominantą historyczno – wysokościową w dolszym ciągu pozostaje kościół (wpisany do rejestru zabytków) posadowiony na niewielkim wzniesieniu terenu w obrębie wschodniej części pierwotnego nawsia (wyznacza się strefę "A" ochrony konserwatorskiej). Teren działki przykościelnej to dawna nekropolia.

b) zabudowa

• zagrodowa – zanikająca

• zagrodowa – kolonijna

• zespół folwarczny

Zabudowa Kwasowa uległa daleko idącym przekształceniom – dotyczy to zarówno zagrodowej zabudowy chłopskiej i kolonijnej, jak i obiektów półfolwarcznych i nierolniczych. Powstały również nowe nawarstwienia kubaturowe.

Zabudowa zagrodowa uległa szczególnej destrukcji. Na terenie wsi praktycznie nie występują kompletne zagrody pełno i średniorolne: czworoboczne (zamknięte), rzadkością są również 3 – budynkowe (w formie "podkowy").

Często jedynymi komponentami siedlisk pozostały mniej lub bardziej przebudowane chałupy – lokowane kalenicowo na froncie lub w głębi siedliska, wzniesione w technice ryglowej w okresie – XIX – XX w., nakryte w większości dachami naczółkowym.

Część rezydencyjno – parkowa zachowała najwyższe walowy zabytkowo – kulturowe dlatego też wnioskuje się o objęcie jej strefą "B" ochrony konserwatorskiej z zaleceniem wpisania do rejestru zabytków:

• Pałacu – powstałego około poł. XIX wieku na miejscu znacznie wcześniejszego XVII – wiecznego obiektu (parterowego z dwiema oficynami).

• Parku – założonego co najmniej na początku XIX wieku – co potwierdzają materiały kartograficzne z 1823 roku, prawdopodobnie przekomponowany pok koniec XIX wieku

• Kolonia ieszkalna robotników folwarcznych – nie stanowi zwartego kompleksu w obrębie wsi, zlokalizowana zarówno w północnej części układu ruralistycznego, jaki i w pierzei zachodniej.

c) elementy funkcjonalne wsi

• Kościół – filialny p.w. Niepokalanego Serca NMP, zlkoalizowany we wschodniej części pierwotnego nawsia, na niewielkim wzniesieniu terenu , wzniesiony w latach 1732 – 33 na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni; murowany, wieżowy, o wysokich walorach zabytkowych, objęty pełną ochroną prawną.

• Plebania – dawniej pasterówka, położona na wschód od kościoła. Jest to murowany budynek wzniesiony pod koniec XIX wioku, nakryty dachem naczółkowym, wskazany do ochrony punktowej.

• Cmentarz przykościelny – w obrębie działki przykościelnej, teren splantowany, otoczony metalowym ogrodzeniem, objęty strefą "A" ochrony konserwatorskiej

• Cmentarz poewangelicki – nieczynny. Zlokalizowany na północny – wschód, przy drodze do Pomiłowa. Objęty strefą "K" ochrony konserwatorskiej.

• Szkoła – zlokalizowana na północ od kościoła, w pierzei wschodniej. Jest to murowany obiekt wzniesiony w 1 ćw. XX wieku, wskazany do ochrony punktowej.

 

d) Zagrożenia krajobrazu kulturowego

Kwasowo na przestrzeni ostatniego półwiecza uległo wyraźnym przeobrażeniom. Przejawia się to m. in. Zanikiem chłopskiej zabudowy zagrodowej wsi;wiele obiektów uległo całkowitej destrukcji, inne przebudowano adaptując do nowych funkcji.